مبانی حقوقی نسق زراعی در حقوق ایران

نویسندگان

1 دکترای حقوق خصوصی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، قاضی بازنشسته دیوان عالی کشور و عضو فعلی کمیسیون آیین دادرسی مدنی اداره کل حقوقی و اسناد و امور مترجمین قوه قضائیه

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی

چکیده

در نظام ارباب رعیتی پیشین، زمین‌های کشاورزی به مالکان بزرگ که اصطلاحاً ارباب نامیده می‌شدند، تعلق داشت. ولی عملاً، در این زمین‌ها روستاییانی که رعیت نام داشتند، کشاورزی می‌کردند. در این نظام هر چند رابطۀ حقوقی بین ارباب و رعیت به طور دقیق روشن نبود، ولی اجمالاً در اغلب موارد، تحت عناوین مزارعه و اجاره قابل توصیف بود. در عین حال به موازات رابطۀ مذکور، در ازاء تلاش و فعالیت مستمر کشاورز در زمین ارباب به تدریج در عرف کشاورزی حقی پدید آمده که در مناطق مختلف با عناوینی مانند حق آب و گل، دستارمی، تبرتراشی یا نسق شناخته می‌شد. به موجب این حق یک رعیت حق تقدم و اولویتی در کشت زمین‌ها به دست می‌آورد که در اثر آن، مالک نمی‌توانست او را اخراج و زمین را به تصرف شخص دیگری برای کشت بدهد. این حق نسل به نسل بعد از مرگ هر کشاورز، به ورثه او انتقال می‌یافت. از سال 1341 به بعد که حکومت وقت مصمم به از بین بردن نظام ارباب و رعیت شد و قوانینی را که مهم‌ترین آنها قانون اصلاحات ارضی بود به مرحلۀ اجرا درآورد، سابقۀ تصرف زارع را در زمین، تحت عنوان نسق زراعی، معیار واگذاری قرار داد و با این ترتیب به عرفی که برخاسته از نظام کشاورزی سنتی پیشین بود، چهرۀ قانونی داد و با دادن سند رسمی، کشاورزان صاحب نسق را مالک زمین‌های تحت تصرفشان دانست، به طوری‌که بعد از اصلاحات ارضی از عنوان نسق زارعانۀ رسمی و یا عادیِ زارعان مزبور معنای مالکیت فهمیده می‌شود

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Legal basics of farm Nsq in Iranian law

نویسندگان [English]

  • Morteza Youssefzadeh 1
  • Majid Khalilpour Gorgani 2
1
2
چکیده [English]

In former villeinage system, the agricultural lands most belonged to grand landowners, known as lords.  But actually the peasant villagers were farming in such lands. Although there wasn’t a precisely clear legal relationship between the lord and the peasant villagers, in most cases it was mainly described as farms and renting. Mainly due to such a relationship and the continuous endeavor of the farmers in such lands, a right has emerged known as Āb-o-Gel or Nasaq (inevitable) right in different areas involved. By virtue of such a right, the peasant villager will be given a priority on the land farming, in a way the owner couldn’t seize the land to have it grown by others. After the death of the farmer, such a right was transformed to his heirs. When the government has strongly determined to eradicate such an old system and implement new laws mainly land reforms since 1341, such a right, farm Nsq, was considered as legal with an official document giving the peasant farmers a right to have the lands on their own afterwards. Having implemented such land reforms, the concept of ownership is understood.

کلیدواژه‌ها [English]

  • farm Nsq
  • Farmer
  • owner
  • land reforms
  • renting
اشرف، احمد. «جزوه تحولات اخیر در نظام زمین‌داری و پیدایش نظام‌های بهره‌برداری کشاورزی.» تکثیر شده در آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی، 1351.
انصاری، شیخ مرتضی. مکاسب، جلد چهارم. ترجمه محمد مسعود عباسی. قم: انتشارات دارالعلم، 1388.
انصاف‌پور، غلامرضا. فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات زوار، 1379.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش، 1367.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی- حقوق جزا. تهران: انتشارات گنج دانش، 1382.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. مقدمه عمومی علم حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش، 1387.
خاقانی، «کارافه.» مجله کانون وکلا 81 (1341): 75-70.
خلیل‌پور گرگانی، مجید. نسق زراعی در حقوق ایران. تهران: انتشارات دانشور، 1391.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. المفردات فی غریب القران. تهران: انتشارات دفتر نشر کتاب، 1363.
روزنامه رسمی به شماره 10328 مورخ 1359/5/20 قوه قضائیه.
روزنامه رسمی به شماره 11601 مورخ 1353/10/3 قوه قضائیه.
روزنامه رسمی به شماره 4937 مورخ1340/10/30 قوه قضائیه.
روزنامه رسمی به شماره 8669 مورخ 1353/7/18 قوه قضائیه.
شهری، غلامرضا. مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات حقوقی، جلد دوم. تهران: انتشارات روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، 1388.
شهیدی، مهدی. حقوق مدنی تشکیل قراردادها و تعهدات، جلد اول. تهران: انتشارات مجد، 1390.
صفایی، حسین. دوره مقدماتی حقوق مدنی اشخاص و خانواده- اموال، جلد اول. تهران: انتشارات مؤسسه حسابداری، 1350.
صفیان، سعید. « خدایان و رعایا.» مجله حقوقی دادگستری 36 (1380): 152-135.
عموزاد مهدیرجی، قدرت. حق زارعانه در حقوق ایران. تهران: انتشارات دادگستر، 1390.
عمید، حسن. فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات سکه، 1389.
کاتوزیان، ناصر. دوره مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت. تهران: انتشارات میزان، 1384.
کاتوزیان، ناصر. فلسفه حقوق، جلد سوم. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1381.
کاتوزیان، ناصر. مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1383.
کشمیری، محمد. «اصل اول اصلاحات ارضی.» مجله بررسی‌های تاریخی 67 (1355): 440-408.
گلباغی ماسوله، سید علی جبار. درآمدی بر عرف. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.
لمتون، ا.ک.س. مالک و زارع در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1339.
مذاکرات و آراء هیات عمومی دیوان عالی کشور سال 1379، جلد ششم. تهران: اداره وحدت رویه و نشر مذاکرات هیات عمومی دیوان عالی کشور، 1382.
معین، محمد. فرهنگ معین. تهران: انتشارات زرین، 1386.
مؤمنی، باقر. مسأله اراضی و جنگ طبقاتی در ایران. تهران: انتشارات پیوند، 1359.
نیک‌خلق، علی‌اکبر. جامعه‌شناسی روستایی. تهران: انتشارات چاپخش، 1389.
وثوقی، منصور. جامعه‌شناسی روستایی. تهران: انتشارات کیهان، 1387.